ماه شوال، دهمین ماه از ماههای قمری است که بعد از ماه مبارک رمضان و قبل از ماه ذی القعده قرار گرفته است. اولین روز از ماه شوال، مصادف با عید فطر است. همچنین این ماه یکی از ماههای سه گانه برای برجا آوردن اعمال حج است. برای این ماه اعمال و آداب خاصی روایت شده است که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم.
اعمال شب و روز عید فطر از دیدگاه علامه طهرانی
علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی، در بخشی از کتاب خود به اسم «نوروز در جاهلیت و اسلام»، به موضوع جایگاه عید فطر و عید قربان در اسلام میپردازد. در قسمتی از این بخش، ایشان اعمال شب اول و روز عید فطر را اینگونه بیان میکنند که:
شب عيد فطر دو غسل دارد. يکى در اول شب، و يکى در آخر شب، و آن شب احياء و زندهدارى استيعنى تا به صبح به عبادت و قيام و ذکر و ياد محبوب و معشوق ازلى و حبيب سرمدى مشغول بودن، و در روز عيد نيز غسل دارد.و رفتن براى نماز عيد، و با تمام مردم در صحرا بجاى آوردن، و آنرا با کيفيتى خاص، در دو رکعت و با نه قنوت بجاى آوردن، و زبان به ذکر تهليلات گشودن که: اللَه اکبر، اللَه اکبر، لا اله الا اللَه و اللَه اکبر، اللَه اکبر، و لله الحمد و الحمد لله على ما هدانا و له الشکر على ما اولانا.
اعمال شب اول ماه شوال از دید ائمه و سایر علما
بنابر حدیثی از امام سجاد (ع)، شب عید فطر کمتر از شب قدر نیست.
برخی از اعمالی که برای این شب روایت شده است شامل موارد زیر است:
- غسل در هنگام غروب آفتاب
- شب زنده داری و نماز و دعا در پیشگاه حق تعالی
- خواندن این ذکر بعد از نماز مغرب، عشا، نماز صبح و نماز عید: الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله و الله اکبر الله اکبر و لله الحمد الحمد لله على ما هدانا و له الشکر على ما اولانا.
- زیارت امام حسین
- ده مرتبه خواندن ذکر یا دائم الفضل
- دو رکعت نماز که در رکعت اول آن بعد از حمد، هزار مرتبه توحید و در رکعت دوم یک مرتبه آن را بخواند و بعد از سلام به سجده رفته و صد بار بگوید اتوب الی الله، سپس بگوید یا ذا المن و الجود یا ذا المن و الطول یا مصطفی محمد صلى الله علیه و آله صل على محمد و آله و افعل بی کذا و کذا و به جاى آن حاجات خود را بطلبد و روایت است که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام این دو رکعت را به این کیفیت بجا مى آورد پس سر از سجده برمىداشت و مى فرمود به حق آن خداوندى که جانم به دست قدرت او است هر که این نماز را بکند هر حاجت از خدا بطلبد عطا کند و اگر به عدد ریگهاى بیابان گناه داشته باشد خدا بیامرزد و در روایت دیگر به جاى هزار مرتبه توحید صد مرتبه وارد شده لکن نماز را بعد از نماز مغرب و نافله آن باید بجا آورد.
اعمال کلی روز اول ماه شوال (عید فطر) از دید ائمه و سایر علما
روز اول ماه شوال همان روز عید فطر است که برخی از اعمال آن به شرح زیر است:
- پرداخت فطریه همانگونه که در کتب فقهی آن را شرح داده اند.
- غسل کردن بعد از طلوع خورشید و گفتن ذکر «اللهم ایمانا بک و تصدیقا بکتابک و اتباع سنة نبیک محمد صلى الله علیه و آله» پیش از غسل کردن و سپس گفتن ذکر « اللهم اجعله کفارة لذنوبی و طهر دینی اللهم اذهب عنی الدنس».
- پنجم پوشیدن جامه نیکو و بکار بردن بوى خوش
- افطار کردن پیش از نماز عید فطر. بهتر است این افطار با خرما یا شیرینی باشد و همچنین مستحب است که از تربت پاک امام حسین نیز استفاده شود.
- ابو حمزه ثمالى از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: بخوان در عید فطر و قربان و جمعه وقتى که مهیا شدى به جهتبیرون رفتن به نماز این دعا را «اللهم من تهیا فی هذا الیوم او تعبا او اعد و استعد لوفادة الى مخلوق رجاء رفده و نوافله و فواضله و عطایاه فان الیک یا سیدی تهیئتی و تعبئتی و اعدادی و استعدادی رجاء رفدک و جوائزک و نوافلک و فواضلک و فضائلک و عطایاک و قد غدوت الى عید من اعیاد امة نبیک محمد صلوات الله علیه و على آله و لم افد الیک الیوم بعمل صالح اثق به قدمته و لا توجهتبمخلوق املته و لکن اتیتک خاضعا مقرا بذنوبی و اساءتی الى نفسی فیا عظیم یا عظیم یا عظیم اغفر لی العظیم من ذنوبی فانه لا یغفر الذنوب العظام الا انتیا لا اله الا انتیا ارحم الراحمین»
- هشتم خواندن نماز عید است. و آن دو رکعت است در رکعت اول حمد و سوره اعلى بخواند و بعد از قرائت پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند:«اللهم [انت اهل ] اهل الکبریاء و العظمة و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو و الرحمة و اهل التقوى و المغفرة اسالک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمد صلى الله علیه و آله ذخرا و شرفا و مزیدا ان تصلی على محمد و آل محمد و ان تدخلنی فی کل خیر ادخلت فیه محمدا و آل محمد و ان تخرجنی من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد صلواتک علیه و علیهم اجمعین اللهم انی اسالک خیر ما سالک منه عبادک الصالحون و اعوذ بک فیه مما استعاذ منه عبادک الصالحون المخلصون» پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع و سجود برخیزد به رکعت دوم و بعد از حمد سوره و الشمس بخواند پس چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیرى آن قنوت را بخواند و چون فارغ شد تکبیر پنجم گوید و به رکوع رود پس نماز را تمام کند و بعد از سلام تسبیح زهرا علیها السلام بفرستد و بعد از نماز عید دعاهاى بسیار وارد شده است و شاید بهترین آنها دعاى چهل و ششم صحیفه کامله باشد و مستحب است که نماز عید در زیر آسمان و بر روى زمین بدون فرش واقع شود و آنکه برگردد از مصلى از غیر آن راهى که رفته بود و دعا کند از براى برادران دینى خود به قبولى اعمال.
- امام حسین علیه السلام را زیارت کند
- دعای ندبه را بخواند که سید بن طاوس در مورد آن فرموده: چون از دعا فارغ شود به سجده رود و بگوید «اعوذ بک من نار حرها لا یطفى و جدیدها لا یبلى و عطشانها لا یروى». پس بگذارد گونه راست را و بگوید «الهی لا تقلب وجهی فی النار بعد سجودی و تعفیری لک بغیر من منی علیک بل لک المن علی». پس بگذارد گونه چپ را و بگوید «ارحم من اساء و اقترف و استکان و اعترف». پس برگردد به حال سجده و بگوید «ان کنتبئس العبد فانت نعم الرب عظم الذنب من عبدک فلیحسن العفو من عندک یا کریم». پس صد مرتبه بگوید العفو العفو.